Aardappelen gelden als bewerkelijk: je moet ze schillen en schoonmaken, en daarna moet je ook nog eens veel moeite doen om ze écht lekker te krijgen. Want gewone gekookte aardappelen zijn zonder jus droge, smakeloze meuk, en met jus net nog naar binnen te werken, als het echt moet. Gebakken aardappelen zijn een stuk lekkerder, maar ook veel meer werk. Logisch dus dat veel mensen de voorkeur geven aan pasta en rijst, of kant-en-klare aardappelproducten? Nee hoor, aardappelen zijn lekker, helemaal niet zo moeilijk te bereiden en verre van saai. In dit artikel een paar korte, wellicht herkenbare aardappelherinneringen en een hele lading aardappelinspiratie.
Mijn moeder heeft in de jaren 1970 leren koken, de jaren waarin men de buitenlandse gerechten met pasta en rijst leerde kennen, net zoals de kant-en-klaarproducten. Een Hollandse maaltijd aardappelen-groente-vlees werd gezien als ouderwets. In mijn jeugd heb ik dan ook weinig aardappelen gegeten, behalve dan in de vorm van kant-en-klare patat of aardappelpartjes voor uit de oven. Mijn moeders afkeer van échte aardappelen heeft zelfs een keer geleid tot een sinterklaassurprise die iets met een zak aardappelen van 5 kilo te maken had.
Minstens één keer in mijn jeugd heb ik zelf patat gemaakt. Een moeder van een vriendinnetje liet ons aardappelen schillen en door een frietsnijder halen. Vervolgens werden ze twee keer gefrituurd en smaakten ze net als de patat die we vaak op zondag bij de snackbar om de hoek haalden (waarschijnlijk zelfs lekkerder, maar dat proefde ik toen nog niet). Ik vond het een magisch proces, al geeft het achteraf ook aan hoe weinig ik wist wat patat eigenlijk was.
Ook in mijn studententijd in Enschede waren aardappelen iets moeilijks, bijzonders, zo maakten mijn huisgenoten me wijs. Voor stamppot had je instantpuree en als je echt iets met aardappelen wilde doen dan kon je bij de groenteboer in Groot-Driene voor een gulden de aardappels laten schillen. Voor een studentenhuis van dertien personen misschien ook wel zo handig, maar inmiddels denk ik dat aardappels schillen een stuk minder werk is dan we elkaar hadden wijsgemaakt: neem een dunschiller en je hebt in een mum van tijd genoeg 'piepers' voor vier personen 'gejast'.
Rösti kende ik voornamelijk als kant-en-klaarproduct dat je vanuit de diepvries op de barbecue kon gooien. Sinds ik, een goede twintig jaar geleden, vegetariër ben geworden proberen mijn ouders mij ook in de zomer lekkere dingen op de barbecue aan te bieden. Die diepvriesröstis zijn echt zo slecht nog niet, maar zelfgemaakt bleek toch wel een stuk spannender en lekkerder.
Tijd dus voor een herwaardering van de bescheiden aardappel. En aardappelen, in welke bereidingsvorm dan ook, smaken des te beter als je ze helemaal 'zelf hebt gemaakt'. Vooral ook omdat je je eigen smaakaccenten kunt aanbrengen. En echt heel veel meer tijd dan pasta of rijst koken kost het ook nog niet eens.
Gekookt
Gekookte aardappelen hoeven zeker niet saai te zijn. Neem om te beginnen een goede (kruimige, meligkokende) aardappel. De aardappelen zijn gaar als je er makkelijk doorheen prikken kan, snij de aardappelen in partjes om de kooktijd te verkorten. Giet af en zwenk om met roomboter, een scheut goede olijfolie of lijnzaadolie. Een likje mosterd is ook lekker. Lekker kruidig worden aardappelen met fijngesneden (verse) (blad)peterselie of lavas (ook bekend als maggikruid). Gewoon naturel met vegetarische jus serveren kan natuurlijk ook.
Als je de aardappel in de schil kookt, blijft er meer smaak behouden. Prik de aardappel na het koken op een vork en verwijder de schil met een mes. Ongelooflijk lekker zijn in de schil gekookte nieuwe, kleine aardappeltjes (verkrijgbaar vanaf begin juni). Zet gewoon een pan ongeschilde aardappeltjes op tafel en laat iedereen zelf schillen (de schil schraap je er zo af met een mes) en met een klontje roomboter inwrijven.
Gebakken
Gebruik voor gebakken aardappelen vastkokende exemplaren. Snij ze in niet al te dunne schijfjes, een halve vinger dik vind ik een perfecte dikte. Breng ze kort aan de kook, giet af en laat afkoelen. Bak daarna in zonnebloemolie en/of roomboter. Doe niet te veel tegelijk in de pan en laat de aardappelschijfjes zoveel mogelijk met rust, zodat ze niet breken en lekker bruin en knapperig kunnen worden. Breng op smaak met zout en paprikapoeder, of juist met wat gedroogde oregano of basilicum. Je kunt natuurlijk ook een geperst teentje knoflook en/of salie aan de olie toevoegen.
Patat
Zelfgebakken patat is echt ontzettend lekker. Niet heel erg gezond, maar zo af en toe, in niet al te grote hoeveelheden en met een uitgebreide salade is patat (of friet voor degenen die beneden de grote rivieren wonen) best verantwoord. Schil de aardappelen, snij ze in staafjes (hoe dunner, des te krokanter) en dep ze goed droog. Frituur ze in goed vijf minuten in een friteuse op 170 graden goudkleurig, laat ze afkoelen en bak ze dan in een paar minuutjes op 190 graden goudbruin (dat gaat echt snel, laat ze niet te donker worden). In de afkoelpauze kun je meteen wat zelfgemaakte falafel frituren, voor de proteïne en omdat falafel lekker is (als salade past een coleslaw van spitskool met yoghurt-knoflookdressing er goed bij).
Als wij thuis patat eten, is er een soort landsgrens op tafel: mijn man, Duitser, eet de patat met ketchup en ik natuurlijk met mayonaise.
Uit de oven
Al in 2011 gaf Tertia ons een recept voor geroosterde aardappels met een krokant griesmeellaagje. Liefst met semola, griesmeel van durumtarwe, maar met gewoon griesmeel van tarwe gaat ook, in geval van nood. Ik heb dit recept al erg vaak gemaakt en uiteraard ook gevarieerd. Wrijf bijvoorbeeld de ovenschaal in met knoflook, of leg een paar takjes rozemarijn of tijm op de aardappels, bestrooi halverwege met Italiaanse kaas en roer dan niet meer om. Bijna nog lekkerder dan patat.
Erg chic zijn hasselback-aardappelen. Voor deze Zweedse variant snij je de aardappelen in plakjes van enkele milimeters dik, maar niet helemaal door. Je krijgt dus een harmonica-effect met smaakmakers als knoflook of ui ertussen. Rozemarijn, tijm, lenteui, geraspte kaas kan natuurlijk ook. Ikzelf zou er zeker ook een vers chilipepertje aan wagen.
Rösti
De meeste Nederlanders kennen rösti waarschijnlijk als die ietwat saaie maar best lekkere kant-en-klare aardappelpannenkoekjes uit de diepvries. Zelfgemaakt zijn ze echt heel lekker. Maak één grote rösti of gewoon, lekker makkelijk, meerdere kleine röstis. Er zijn ook varianten waarbij je de geraspte aardappel met ei en meel vermengt, maar dat zijn officieel dan geen röstis meer. Voeg vooral smaakmakers als verse rozemarijn, knoflook of (rode) ui toe.
Aardappelpuree
Sandra heeft al een heel artikel over aardappelpuree geschreven. Als je aardappelpuree als zelfstandig bijgerecht serveert wil je waarschijnlijk een fijne puree. Als je geen pureeknijper hebt, kun je ook met de stamper een prima resultaat bereiken: voeg na het stampen wat extra vocht toe en roer kort met een garde (niet te lang, want anders krijg je een lijmachtige consistentie). Voeg nootmuskaat of juist een klodder mosterd toe als smaakmaker. Naast de door Sandra genoemde slagroom kun je ook melk gebruiken - of yoghurt, voor een lekker zurige puree.
Met deze basisbereidingen en varianten kun je in principe weken lang elke dag aardappelen als bijgerecht eten, zonder ook maar één keer in herhaling te hoeven vallen. En de aardappel is nog veelzijdiger, want je kunt ze ook verwerken tot gnocchi of pommes duchesse, en dan heb ik het nog niet eens over alle stamppotten en ovenschotels met aardappel als basis.
Als je de aardappelen dan ook nog eens afwisselt met verschillende soorten pasta, rijst en risotto, bulgur en couscous, dan kun je gewoon maanden lang elke dag wat anders eten. Niet omdat het moet, maar omdat het kan en het echt zo lastig niet is.
