In het Oostenrijkse plaatsje Riegersburg, in de buurt van Graz, staat de chocoladefabriek van Zotter. Hier worden de meest exotische soorten chocolade geproduceerd - van ananas tot geitenmelk en masala. En dat allemaal biologisch én fair trade. Het allermooiste is: je kunt de fabriek bezoeken en je een weg door het productieproces heen eten. Erg interessant en ook erg lekker. Een absolute aanrader, mocht je ooit in de buurt zijn.
Het is een beetje een jeugddroom die werkelijkheid werd. In de jaren 1990 besloot Josef Zotter dat het tijd werd de chocolade opnieuw uit te vinden: geen saaie repen met kunstmatige smaakjes, geen massaproductie, maar wel spannende combinaties en een eerlijk productieproces: biologisch, fair trade én regionaal. En zo geschiedde. Al snel moest Zotter zijn kleine zaakje in Graz opgeven, om in zijn geboorteplaats een heuse chocoladefabriek op te richten. En in tegenstelling tot Willy Wonka is Zotters fabriek wél open voor bezoekers. Gewapend met een keramische lepel betraden we het domein van de firma Zotter, het 'Schoko-Laden-Theater'.
Niet eten, maar genieten
Na een introductievideo kregen we de vriendelijke waarschuwing dat we de chocolade niet moeten eten, maar er van moeten genieten: kauw de chocolade niet, maar laat hem smelten op je tong. Die raad hebben we ter harte genomen - we hebben ons ook gewaagd aan smaken waarvan we van tevoren wisten dat we ze niet lekker zouden vinden. Bijvoorbeeld de gedroogde cacaobonen, die eigenlijk vooral bitter smaken. En toch proef je grote verschillen: sommige bonen smaken anijsachtig, andere zijn milder. Grote pret bij het proefstation met de vloeibare (100%) cacaomassa: een groot deel van de bezoekers vertrekt zijn gezicht: bah, dat is echt vies.
Het begin van het productieproces is nogal saai: de bonen worden geroosterd, gesorteerd en gesmolten. Het begint pas spannend en smakelijk te worden als de suiker wordt toegevoegd. En hier lopen de meningen uiteen: de zoetekauwen vinden de chocolade met minder dan 50% cacao het lekkerst, de echte chocoholics gaan voor 70% en meer.
Een beetje onsmakelijk
Vet is een belangrijke smaakdrager voor de chocolade. Ook bij Zotter wordt het vet normaal gesproken geleverd door koeiemelk. Maar er zijn ook soorten met schapen- of geitenmelk, die nóg intensiever smaken. Voor de veganisten is er ook chocolade op basis van sojamelk. Helaas viel de veganistische chocolade nogal tegen: sojabonen harmoniëren goed met de cacaobonen, maar ze geven niet echt een smaakkick. Naar verluidt is reuzel (varkensvet) nóg intensiever dan melk, maar de chocolade met 'Grammeln' hebben we wijselijk aan onze neus voorbij laten gaan. Net zoals de chocolade met vet uit vis. Nu we toch even heel onvegetarisch bezig zijn: Zotter produceert ook een chocolade met varkensbloed. Volgens een medewerker is dit vooral een gimmick: goedkope melkchocolade schijnt vaak bloed te bevatten, vermomd als e-nummers. Een ietwat nare openbaring.
Veel lekkers
Terug naar de (vegetarische) zoetigheid: nougat. Voor iemand met een notenallergie (zoals medereiziger K.) is de gebruikelijke nougat (of noga) van hazelnoot verboden terrein, maar gelukkig kun je ook nougat van amandelen maken - en die smaakt een stuk nootachtiger en intensiever. Om er nog een schepje bovenop te doen: wat dacht je van nougat van pinda's of zelfs sesamzaad? Lekker!
Chocolade: cacao, suiker en vet. Op zich al voldoende om gelukkig van te worden, maar de ware liefhebber wil meer. Gecombineerd met specerijen en andere ingrediënten krijg je een ware smaakexplosie. Deze smaakexplosie kregen we na het ruiken aan de specerijen: ananas in de chocolade ruik je niet, maar proef je des te meer. Chocolade met banaan? 
Bij Zotter geen opdringerig aroma, maar een subtiele smaak die je pas na verloop van tijd bespeurt - en dan proef je ook écht banaan. Voor tussendoor heb je de 'balleros' met smaken als safraan, physalis (lampionplant) of pompoenpitten. Ook de alcoholfans komen aan hun trekken met Scotch Whisky.
Een leuk weetje: chocolade werd in Europa geïntroduceerd als een lustopwekkend drankje voor de welgestelden. Zotter bedient zowel de elite als ook de gemeene luyden met oplosbare repen chocolade: het glas warme melk is bij de entreeprijs inbegrepen. Uit de 'kleinste kabelbaan ter wereld' koos ik de chocolade met pompoenpitten. Heerlijk!
Overigens: al in 2010 spotte mederedacteur Annemieke Zotter chocolade in Leiden; ook zij was erg enthousiast.
Ideeën te over
Is er dan werkelijk niets dat je niet met chocolade kunt combineren? Absoluut! Naast de fabriek is een 'eetbare dierentuin', met daarin een 'kerkhof' voor niet levensvatbare ideeën. Daar vind je onder andere graven voor 'negerbrood' (om voor de hand liggende redenen niet uitgewerkt), sigaar en cognac (slecht voor de gezondheid), pinda's en ketchup (nogal raar) en zelfs rode kool met karamel. De grafstenen voor chocoladesoorten die nooit het levenslicht hebben gezien of de soorten die uiteindelijk toch niet succesvol waren, prikkelen de fantasie. In de eetbare dierentuin kun je zeer aangenaam verpozen na twee uren lang smaakexplosies in de chocoladefabriek.
En tenslotte
In de onvermijdelijke winkel bij de uitgang (knappe jongen of meid die zonder iets te kopen de fabriek verlaat) staat een computer, waar je je eigen reep kunt samenstellen uit maar liefst 99 ingrediënten. Deze reep wordt ter plekke voor je gemaakt. Overigens kun je deze persoonlijke repen ook online bestellen - een leuk idee voor de feestdagen.
Kortom, een bezoek aan het Schoko-Laden-Theater van Zotter is de moeite en de entreeprijs meer dan waard. De introductievideo is weliswaar in het (Oostenrijks) Duits, evenals de optionele audio guides (die wij niet hebben gebruikt), maar chocolade proeven kun je tenslotte ook zonder vertaling.
zotter Schokoladen Manufaktur GmbH
Bergl 56
8333 Riegersburg
Oostenrijk
Ongeveer 45 minuten rijden van Graz (zie kaart)
Entree: 11,90 (volwassenen), 8,90 (jongeren), 5,90 (kinderen)
