"Wist je dat ik ondertussen volledig veganistisch eet?", valt Joke meteen met de deur in huis. "En dat terwijl ik ontzettend van lekkere kaasjes hield. Ik ben nu een paar weken verder en ik voel me er ontzettend goed bij." Een mooie binnenkomer, maar niet het hoofdthema van ons gesprek. Afgelopen week is het nieuwe boek “Eerste hulp bij reukverlies” van Joke Boon verschenen, met volop aandacht in de media. We hebben het over reukverlies, geurherinneringen en fantoomgeuren, de kleur en klank van eten, eten op smaak brengen zonder te kunnen ruiken, restaurantbezoek en manieren om zonder reuk of met parosmie toch zo lekker mogelijk te eten.
Ik hoor veel verschillende verhalen over reukverlies (anosmie) bij long-covid. Soms is het heel tijdelijk, soms duurt het erg lang. Is dit hetzelfde soort absolute reukverlies is als jij hebt, of toch iets anders?
Het grote verschil is dat reukverlies bij corona vrijwel altijd tijdelijk is, net zoals bij andere virussen, zoals verkoudheid of een griep. Zo'n tachtig procent van de coronapatiënten ervaart slechts tijdelijk geheel of gedeeltelijk reukverlies en binnen twee weken zijn de meesten weer hersteld.
Een kleine groep heeft langduriger klachten, waarom precies is nog steeds niet bekend. En sommigen krijgen bij terugkeur van het reukvermogen last van parosmie, een vervorming van de reuk. Vaak zijn die vervormde geuren erg vies, bijvoorbeeld putlucht of rubber. En omdat geur de smaak sterk beïnvloedt, smaakt ook vrijwel niets meer echt lekker: Soms maakt etensgeur zelfs misselijk.
Jij hebt op je vierde je reuk verloren, dat is erg jong. Heb je nog actieve geurherinneringen?
Ik weet niet beter dan dat ik geen geur kan ervaren. Ik weet wel van mijn ouders dat ik heb kunnen ruiken. We waren eens op bezoek bij een tante en toen heb ik mijn moeder in het oor gefluisterd: "Tante ruikt naar snert". Mijn tante kon er gelukkig zelf hartelijk om lachen.
Is het dan niet een beetje vergelijkbaar met iemand die zijn leven lang blind is? Kun je je nog geuren voorstellen of zijn geuren voor jou iets theoretisch?
Die vergelijking klopt inderdaad wel. Ik wil geen 'battle of the senses' voeren, want elk zintuig is belangrijk. En behalve je reuk verlies je gedeeltelijk ook nog een tweede zintuig: je smaak. Reuk wordt een beetje als een Assepoester van de zintuigen beschouwd, totdat je zelf je reuk verliest.
Ruiken heeft op heel veel gebieden in je leven een onbewuste invloed. Toen ik me er vijftien jaar geleden actief in ben gaan verdiepen, vielen heel veel puzzelstukjes op hun plaats. Zo had ik altijd al het gevoel dat ik iets miste, alsof ik onder een kaasstolp leefde, alsof ik gedeeltelijk was afgesloten van de werkelijkheid.
Compenseer je het gebrek aan reuk dan met je andere zintuigen?
Dat doe ik inderdaad, of beter gezegd, ik let op andere dingen. Zo vind ik het heel belangrijk hoe eten er uit ziet. Een maaltijd moet mooi gepresenteerd en vooral ook kleurig zijn. Ook de omgevingsfactoren moeten kloppen: muziek speelt daarbij een grote rol. Als je bijvoorbeeld heel snelle muziek luistert als je eet, ga je onbewust sneller kauwen. Met langzame muziek, of geen muziek, eet je met meer aandacht.
Ik let ook erg op de klank van eten: het kraken van een hazelnoot klinkt anders dan een walnoot of een amandel, en een wortel kauwen klinkt weer anders dan een appel. Dat waarnemen doe ik niet bewust, het gebeurt gewoon.
Temperatuur is ook een factor. Zo had ik vandaag nog bezoek en serveerde aardbeien direct uit de koelkast, want zo vind ik ze het lekkerst. Mijn gast vond dat erg bijzonder, omdat ze vond dat aardbeien juist op kamertemperatuur de meeste smaak hebben. Hetzelfde heb ik met chocolade: die eet ik het liefst lekker koud.
En de kleur dus: ik lust gewoonweg geen wit eten.
Wat voor texturen of andere aspecten vinden mensen zonder reukvermogen absoluut niet prettig of lekker?
Slijmerig eten vind ik echt heel afschuwelijk: okra's vind ik bijvoorbeeld verschrikkelijk. Ik hou ook niet van mierzoet eten of aangemaakte groenten. Daarentegen hou ik wel ontzettend van knapperig, fris, vers. Eten met een bite: je mag wel wat te kauwen hebben, maar het moet niet te papperig worden.
Ik denk dat dit vooral geldt voor mensen die al heel lang niet meer kunnen ruiken. Mensen die actieve geurherinneringen hebben, zullen echter waarschijnlijk heel andere associaties, geurherinneringen hebben bij bepaalde soorten eten.
Is dat dan zoiets als een fantoomgeur? Dat je, alhoewel je de banaan op dat moment niet echt kunt ruiken, je de geur nog wel in het geheugen kunt roepen als je een banaan ziet? Want dat is iets wat ikzelf wel vaak doe. Ik kan me de geur van vers gezette koffie goed herinneren, zelfs zonder koffie - ik ben een theedrinker.
Over fantoomgeuren hoor ik eigenlijk niet veel. Maar dat is misschien ook omdat ik er nooit specifiek naar heb gevraagd. Omdat ik me zelf geen geuren voor kan stellen, wist ik helemaal niet dat dat zo werkt!
Als je niet kan ruiken, proef je dingen heel anders dan mensen die dat wel kunnen. Ik kan me herinneren dat een tante, die ook niet kan ruiken, eens voor ons had gekookt en ik vond het eten vies, voor mij niet goed op smaak gebracht. Klinkt dat bekend en hoe doe jij dat?
Toen ik op mijn negentiende de deur uit ging, kreeg ik van mijn moeder een stapel kookboeken mee en de raad om me zo precies mogelijk aan de receptuur en de verhoudingen te houden. Dan wordt het nooit te zout en blijf je aan de veilige kant.
Als ik dan toch experimenteer, dan maak ik gebruik van het gevoel voor verhoudingen dat ik heb geleerd uit de vele kookboeken die ik heb gelezen.
Ook kun je leren van blunders. Toen de kinderen nog klein waren, had ik met een nieuw merk sambal gekookt en had niet in de gaten dat het véél te pittig voor hen was geworden. Toen mijn man thuis kwam, snapte hij na één hap waarom de kinderen zo overstuur waren.
Ik vind ook dat eten juist smaakvoller wordt als ik minder zout of suiker gebruik. Mijn man is ondertussen volledig gewend aan minder zoete of zoute smaken. We eten zeker geen slappe hap, hoor: je kunt goed spelen met kruiden, specerijen en structuren.
Klopt het dat als mensen tijdelijk niet meer kunnen ruiken, ze in het begin alleen maar eten omdat het moet, en restaurants en sociaal gezelschap gaan vermijden?
Ja, dat klopt. Je gaat je een beetje een kneus voelen, omdat je geen volwaardige deelnemer meer bent als je niets over bijvoorbeeld de smaak van je maaltijd of een glas wijn kunt zeggen. Je kunt dit gelukkig wat omzeilen door je smaak- en geurgeheugen actief op te roepen en gerechten die je goed kent te bestellen.
Ook zelf koken kan helpen: als je precies weet wat er op je bord ligt, kun je je des te beter voorstellen hoe het zal smaken. En dat beïnvloedt je smaakbeleving.
Vergeet niet: eten speelt een ontzettend belangrijke rol in ons sociale leven. Trek je vooral niet terug, want dan word je al snel een zielige zeurpiet. Als je er stil bij staat, zijn er op een dag heel veel eetmomenten. Vermijd ze niet, maar probeer er op een andere manier van te leren genieten.
Is je boek met name bedoeld voor mensen die aan reukverlies leiden of ook, of juist, voor hun partners die er ook mee om moeten gaan?
Inderdaad is het boek voor allebei bedoeld. Mensen die net hun reukvermogen kwijt zijn, voelen zich in het begin vaak ontredderd en onzeker. Je beseft ineens dat je bijvoorbeeld een keukenbrand of bedorven eten niet meer kunt detecteren. Kennis is wat dat betreft macht: met de juiste aanpak kunnen jij en je partner het leven weer zo veilig en prettig mogelijk indelen en oppakken.
Nog even terug naar parosmie. Door de vieze, vervormde geur kunnen mensen soms letterlijk geen hap meer door hun keel krijgen. Heb jij tips voor hen?
Het is gelukkig niet zo dat alles vies ruikt, dus mensen moeten vooral dat eten wat ze nog wel lekker, of in ieder geval niet al te vies, vinden. Maar er zijn ook trucjes: om voldoende groente en fruit binnen te krijgen kun je bijvoorbeeld een ijskoude smoothie drinken: ijskoude drankjes hebben een veel minder sterkere geur en smaak dan drankjes op kamertemperatuur.
Daarnaast helpt reuktraining echt: ruik consequent twee keer per dag bewust aan voor jou bekende geuren als koffie, kaneel en citroen. En betrek er ook je andere zintuigen bij.
Als ik verkouden ben, eet ik graag frisse dingen als yoghurt en komkommer, of juist warme bouillon en extra scherpe zaken.
Ja, extremen opzoeken helpt inderdaad. En pittigheid ook. Ik speel daar ook erg mee in mijn recepten. Zo stimuleert scherpe mosterd, gember, mierikswortel of wasabi de zenuwen naast je neus. Dat is welbeschouwd dus geen ruiken, maar voor velen wel een prettige sensatie die welhaast verslavend kan zijn. Hetzelfde geldt voor de scherpte van sambal, die juist achter in de keel zit.
Als ik mijn reuk zou verliezen, zou ik daar meteen mee experimenteren.
Dat is een heel goed idee! Jammer genoeg zijn er weinig mensen die die reflex hebben. Ik hoop dat mijn boek hun de nodige inspiratie biedt.
Eerste hulp bij reukverlies - Joke Boon
prijs: € 18.99
EAN: 9789464040609
Harde kaft | 128 Pagina's |Fontaine Uitgevers
